AMBLİYOPİ (GÖZ TEMBELLİĞİ) NEDİR?
Göz tembelliği, göz ve göz sinirinde hiçbir yapısal bozukluk olmamasına rağmen bir gözün, diğerine göre normal sınırlardan daha az görmesi olarak tanımlanabilir. Doğumdan itibaren beynin gelişimiyle birlikte artan görme kapasitesi, kişinin net görmesini sağlar. Ambliyopi olarak da bilinen göz tembelliği varlığında kişi, gözlük veya kontakt lens kullanımı ile dahi sağlıklı bir göz kadar keskin ve net göremez. Bunun nedeni ise göz tembelliğine bağlı olarak bebeklik yada çocukluk döneminde görme merkezinin yeterince gelişmemesidir. Farklı bir deyişle kulanılmayan sinir, zaman içinde fonksiyonunu kaybeder. Beyin, gözden gelen uyaranlara karşı tepkisiz kalmayı öğrenir ve sadece uyarılan sinirlerden veya gözden gelen görüntüyü işler.
GÖZ TEMBELLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Genellikle tek göz etkilense de bazı vakalarda her iki gözün de etkilendiği görülebilir. Doğumdan sonra 7-8 yaşına kadar 6 ayda bir düzenli takip yaptıran çocuklarda göz tembelliği kolayca fark edilerek tedavi edilebilir. Ancak sağlık kontrollerini yaptırmayan çocuklarda göz tembelliğinin, aileler tarafından fark edilmesi güç olabilir. Göz tembelliğinin belirtileri arasında şaşılık, sık göz kırpma hareketi, bir gözü kapatma isteği, gözleri ovalamak veya kısarak bakmak, göz ve el koordinasyonu gerektiren kaşık tutma düğme ilikleme gibi işleri yaparken zorlanma, yakına bakmaktan kaçınmak, dikkat dağınıklığı sayılabilir.
GÖZ TEMBELLİĞİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?
Göz tembelliği; prematüre ya da küçük doğan bebeklerde, ailesindeki diğer kişilerde göz tembelliği olan ve gelişimsel bozukluklara sahip çocuklarda daha çok görülür. Göz tembelliğinin nedenleri arasında şaşılık, göz numaraları arasındaki fark, göz kapağı düşüklüğü, katarakt varlığı sayılabilir. İki göz arasındaki kırma kusurunun farkı 1,5 dereceden fazlaysa kırma kusuru yüksek olan gözde tembellik gelişme olasılığı yüksektir. Aynı şekilde iki gözde de doğuştan yüksek dereceli kırma kusuru var ise her iki gözde tembellik gelişme olasılığı mevcuttur. Göz kapağı düşüklüğünün göz tembelliğine yol açması için göz kapağının göz bebeğini kapatması gereklidir.
GÖZ TEMBELLİĞİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Göz tembelliğinin kalıcı olmaması için tedavinin erken başlanması önemlidir. 10 yaşına kadar tedaviye yanıt alınabilmektedir, ancak erken tedavi ile daha iyi sonuçlar elde edilebilir. Göz tembelliği yaratan doğumsal kataraktın varlığı acil tedavi gerektiren ve ilerlemesi halinde görme kaybına yol açabilen bir durumdur.
Göz tembelliğinin tedavisinde; gözlük, kapama tekniği, ortoptik tedavi, CAM tedavisi uygulanabilmektedir. Gözlük takmak ambliyopiye neden olan kırma kusurlarını düzeltebilir. Çocuğun görüşü iyileştiğinde beyin görmek için her iki gözü de kullanmaya başlar. Şaşılıkta hastanın yaşına ve görme tembelliğinin derinliğine göre, belirlenen süreler için sağlıklı göze kapama tedavisi planlanır. Yapışkanlı göz kapatma pedleri ile iyi gören göz, günün belli sürelerinde kapatılır ve hastanın tembellik olan gözü kullanması sağlanır. Kapama tedavisi sırasında hasta gözlüklerini de kullanmalıdır. Hekim tarafından önerilen sürenin sonunda görme keskinliğinde artış miktarı saptanır. Kapama tedavisinin gün içindeki süresi ve devam edilmesi gereken süre tekrar belirlenir.
Gözlüğe rağmen kayma devam ediyorsa göz kaslarına düzeltme ameliyatı yapmak gerekebilir. Ameliyat öncesi ve sonrası gözlük kullanımına devam edilebilir. Görme tembelliği olan hastada ameliyat öncesi ve sonrası göz kapama tedavileri yapılmalıdır. Şaşılığı olan hastaların zamanında tanı alması ve tedavi olması oldukça önemlidir. Ortoptik tedavi hastanede yapılır ve bir tür fizik tedavi yöntemidir. Çalışmayan göz kasları harekete geçirilerek güçlendirilir. Derinlik algısının arttırılmasında da etkili olan bu yöntem, halk arasında göz egzersizi olarak da bilir. Doktor sırasıyla gözleri kapatarak göz kaslarının güçlendirilmesini sağlar. CAM tedavisi hastane ortamında seanslar halinde yapılır ve kapama tedavisi ile birlikte uygulanır. CAM tedavisinde farklı desenlere sahip siyah ve beyaz renklerden oluşan yuvarlak bir kart, şeffaf bir labirentin altında yavaşça makine tarafından döndürülür. Bu süreçte çocuktan bir kalem yardımıyla labirentten çıkış bulması istenir. Göz tembelliği olan gözün odaklanması ve göz kaslarının güçlendirilmesi hedeflenir. Sonuç olarak ilk 10 yaşa kadar altı ayda bir düzenli göz muayenesi göz tembelliği gibi geri dönüşü olmayan bir hastalığın erken tanı alarak tedavisine olanak sağlar.
Düzenleyen: Op. Dr. Safa Merve Nale